Jan Brandsma, over kalfjes bij de koe
Op een bewolkte zomerdag vertelt Jan Brandsma in zijn gezellige huiskamer over zijn ervaringen met kalfjes bij de koe op boerderij De Kompenije in Friesland. Zijn dochters lopen in en uit en vullen zijn verhaal af en toe ook aan. Al 30 jaar boert hij hier op 60 hectare prachtige Friese grond. Zijn koppel bestaat uit Blaarkoppen, 10 % MRIJ, 30% Holstein en 50% Fries-Hollands. Jan wil vaker met FH inkruisen omdat die koeien sterker zijn. Zo kan hij in de toekomst af van het (nog weinige) krachtvoer dat hij geeft.
Sinds november 2022 houdt Jan alle kalfjes bij de koe. Hij werd benaderd door Janina van der Drift van Kalverliefde en Klaas de Lange van ZuiverZuivel. Zij merkten dat er steeds meer vraag is vanuit de consument voor melk van bedrijven waarbij de kalfjes bij de koe worden gehouden. Jan is nu één van de vier boeren die melk levert aan Kalverliefde.
Kalverliefde
Het is geen toeval dat Jan werd benaderd om Kalverliefde boer te worden. Hij had al langer ideeën om iets te veranderen aan de manier waarop hij omging met de kalfjes. “Je voelt eigenlijk altijd al wel dat er iets niet klopt als je een kalfje meteen weghaalt bij de moeder. Als ik nu zie wat er allemaal gebeurt tussen moeder en kalf, die geluidjes onderling en de hechte band die ontstaat. Dat is gewoon iets heel bijzonders.” Veel boeren zullen zich kunnen inleven in het gevoel dat Jan beschrijft.
Het heeft vooral economische redenen dat het huidige systeem nog bestaat. Jan verwijst naar een aflevering van Keuringsdienst van Waarde over kalfjes bij de koe. Hierin wordt o.a. verteld dat kalfjes bij de koe gewoon niet kan. Jan: “ Puur vanuit economisch oogpunt geredeneerd zal dat zo zijn. Er wordt gewerkt vanuit systeemdenken: meteen weghalen, kalverhut, totale controle over melkinname, moeder kan direct weer bij de andere koeien, maximale melkproductie.”
De gewone melkprijs is in principe te laag om kalfjes bij de koe te houden. Jan: “Als boer moet je continu afwegen tussen principes en economie. ” Dankzij het initiatief van Kalverliefde en later ook Zuiverzuivel wordt het voor de veehouder gemakkelijker om de stap te maken om het kalf bij de koe te laten. Jan krijgt namelijk 7 cent bovenop de liter melkprijs voor bio-dynamische melk. Dat is een compensatie en grotendeels kostendekkend.
Pleegmoeders
Bij Jan blijven de meeste kalfjes bij de eigen moeder. Sommige blijven alleen de eerste week bij de eigen moeder en gaan daarna naar een pleegmoeder. De meeste kalfjes accepteren binnen enkele dagen de pleegmoeder reeds als eigen moeder. Dit pleegmoedersysteem heeft een aantal voordelen. Zo hoeven de pleegmoeders niet naar de melkstal om bijgemolken te worden. De kalfjes kunnen samen de uier leeg houden, en toch voldoende melk binnen krijgen. Als de kalfjes wat ouder worden, bijv. na een maand of twee, dan gaan ze aanmerkelijk meer drinken. Wanneer ze dan alleen bij hun moeder lopen, dan blijft er voor de boer vaak niet heel veel meer over. Lopen ze bij een pleegmoeder dan moeten ze de melk die er is verdelen, en beperk je op een natuurlijke manier de melkinname en zorgt deze methode voor een lagere kostprijs. Een pleegmoeder heeft twee a drie kalfjes bij zich.
Dit systeem heeft vanzelfsprekend het nadeel dat de moederkoe van haar eigen kalf gescheiden wordt. Terwijl het kalfje er minder last van heeft doordat er meteen een vervangende moeder is. Dit probleem is redelijk te ondervangen door een hek te plaatsen tussen moederkoe en haar kalf, zodat ze haar kalf nog goed kan zien, kan likken, er naast gaan liggen, etc. Het onderling contact is er dan nog grotendeels, alleen het zogen niet meer, alhoewel er ook vaak door het hek heen gedronken wordt. Heel geleidelijk kan op deze manier het onderling contact afnemen. Jan: “ Als je kalfjes bij de eigen moeder een 10 geeft, dan is dit systeem met pleegmoeders een 8, vanuit dierenwelzijnsoogpunt bezien in elk geval. Werken met zoogmoeders levert arbeidsbesparing op en kan zoals gezegd economisch voordeel opleveren.”
Ook moet je er rekening mee houden dat niet alle koeien een vreemd kalfje accepteren. Pleegmoeders zijn echt een apart slag koeien, het zijn echte moederkoeien. “Slechts één op de tien koeien accepteert elk ander kalfje. De overige 90% verstoot een vreemd kalfje op hardhandige manier.”
(On-)rust bij het melken?
Jan houdt zijn melkkoeien in twee verschillende groepen. Hij heeft het geluk dat hij behalve een ligboxenstal ook een ruime potstal heeft. De koeien die een kalfje hebben zijn in de potstal en worden als laatste gemolken. Jan: “Dat is altijd een uitdaging, want de kalfjes probeer ik achter te houden wat soms niet meevalt. Ik heb ze liever niet mee naar de melkstal die in de ligboxenstal is. Dat is omdat de moeder het kalf meestal niet goed kan zien tijdens het melken, en dat veroorzaakt onrust. Al vrij gauw weten de kalfjes dat hun moeder wel weer terugkomt. Ze blijven tijdens de melkbeurt even bij de zoog-/pleegmoeders.
Veelgehoorde bezwaren
- Koeien die de melk niet laten schieten: Een veelgehoord bezwaar van collega boeren is dat de koeien de melk niet zouden laten schieten in de melkput. De koeien zouden de melk ophouden voor hun kalfje. Jan: “In mijn ervaring zijn dat echt uitzonderingen. Soms hebben de moeders even moeite in het begin, maar dat is tijdelijk.” Ook het bezwaar dat kalfjes zouden verwilderen als ze bij de moeder lopen, is op te lossen. Jan: “Wat het beste werkt om ze mak te krijgen is ze een aantal keren met de speenemmer of fles melk te geven, dus even een paar keer een hek er tussen. Het contact en de onderlinge band blijft dan intact en daarna weer gewoon volledig bij de moeder. Wel als boer aandacht blijven houden voor het kalf natuurlijk!” Dat de moederkoeien gevaarlijk gedrag zouden vertonen herkent Jan niet: “De eerste uren en dagen kunnen moederkoeien inderdaad beschermend zijn, dus dan is het wel even opletten wat ze gaan doen. Wat het precies is weet ik niet, misschien zijn ze gewoon heel blij met hun kalfje.” Maar tot onveilige situaties heeft dit nooit geleid op zijn boerderij.
- Als je kalfjes bij de koe houdt, wat doe je dan met afgekeurde melk? Boeren voeren ‘afgekeurde’ melk (melk waar soms wel eens wat bloed in zit of van een koe met een te hoog celgetal) vaak aan de kalfjes in de iglo’s. “Ik geef dat aan de stier of aan de oudere kalveren. Of zo vult één van Jan’s dochters aan [red. die ook in de woonkamer aanwezig is]: “Koeien met een hoog celgetal worden ook weleens pleegmoeders.” Een derde optie is om er boter van te maken, dat levert ook een mooi product.
Spenen
Het spenen na die drie maanden doet Jan geleidelijk. “Weer met de methode van een hek ertussen zodat ze elkaar nog wel kunnen zien maar niet meer kunnen drinken. In de winter in de potstal werkt dat het makkelijkst. Daar is een apart kalverhok waar de kalfjes in zitten na drie maanden en daar kunnen ze elkaar continu zien en ruiken, zonder te kunnen drinken. “Dit is het beste, in plaats van, patsboem gescheiden.”
En na die drie maanden?
Het recht om samen te zijn
Jan: “Voor mij is het af en toe nog steeds zoeken naar de praktische uitvoerbaarheid van het kalfjes bij de koe houden. Maar het is in elk geval voor ons een pracht om te zien hoe moeder en kalf van elkaar genieten en hoe fijn ze het samen hebben. De kalfjes zijn sterk en hebben een goede weerstand en ze groeien goed. Uiteindelijk gaat het er om dat we hun het recht niet kunnen ontnemen om samen te zijn!”
Advies?
“Ga het experiment aan! Het geeft zoveel werkplezier als je ziet wat er allemaal gebeurt in die wei. Het vergt wat omdenken van het systeem maar je krijgt er veel voor terug.”
De kalf-bij-koe producten zijn te koop in de boerderijwinkel van ‘Zorgboerderij Het Midden’. Tussen eind oktober en half mei is de boerderijwinkel geopend op woensdagmiddag van 13:30-16:00 uur.
